Tết Đoan Ngọ còn gọi là Tết Đoan Dương, mùng năm tháng năm hằng năm, đối với người Việt Nam mang nhiều ý nghĩa có tính cách nhân văn nhân bản nuôi dưỡng mầm sống đầy đức hiếu sinh, trưởng dưỡng mạng mạch cuộc sống mang tinh thần tri ân báo ân. Ca dao ta có câu:
Tháng năm ngày lễ Đoan Dương
Là ngày giổ mẹ Việt Thường Văn Lang
Đây là ngày giổ mẹ Âu Cơ. Các nước Tây phương có ngày mẹ mùng 10 tháng 5. Đạo Phật có ngày 15 – 07 ÂL, đều là những ngày tưởng niệm về mẹ. Việt Nam ta còn có ngày 10 tháng 03 ngày Quốc Tổ Hùng Vương cũng là ngày giổ cha. Đây là những đề tài nhân bản tuổi trẻ cần thảo luận để nuôi dưỡng cội nguồn văn hóa dân tộc.
Truyền thuyết dân ta ghi rằng: Ngày mùng 05-05 mọi cây quả đều có trái chín và hạt chắc để lưu giống cho đời sau. Ma quỷ muốn dấy động binh đao nên hiện thân dưới hình thức sâu bọ. Ở trên cây thì với thân hình rất to tàn phá cây cối rau quả cho con người thấy khiếp. Trên trái cây thì ẩn hình rất nhỏ để có thể gây chết chóc cho người. Trời Đế Thích có nghĩa vụ bảo hộ cuộc sống của nhơn thiên, phóng hào quang hơn cả nhật nguyệt thiêu đốt các loài sâu bọ còn để lại trên hoa lá chất cam lộ đề hồ chữa được bá bịnh. Do vậy ngày mùng 05-05 có người có thể hái bất kỳ hoa lá cây cối nào để sẳn trong nhà, khi đau bất cứ bịnh gì sắc uống cũng đều bớt bịnh cả. Một số u mê ham chơi không nghe. Đế Thích hiện thân dưới hình thức một vị tướng trời oai phong lẫm liệt dạy cho dân chúng cách làm bánh tro, tổ chức lễ hội uống rượu nếp nhẹ ăn trái cây thế vì ăn cơm chữa trị được bá bịnh. Sâu bọ tự nhiên không ai làm gì mà tự chết khắp đó đây.
Tại miền Nam, Đế thích hiện thân dưới hình tướng người nữ mang tên là LINH SƠN THÁNH MẪU tọa lạc tại núi Bà Đen chuyên cứu dân độ thế. Ngoài thiên nhiên nước từ đầu nguồn đổ về quét sạch sâu bọ trên ruộng đồng ra biển Đông để bắt đầu một mùa lúa mới nên ngày nầy còn có tên khởi đầu mùa NƯỚC QUAY.
Trong văn học Trung Quốc thì có chuyện ông Khuất Nguyên khuyên can vua Hoài vương nên trừ khử các loạn thần cứu nguy dân tộc, vua không nghe ông gieo mình xuống dòng sông Mịch La chết vào ngày mùng 05 tháng 05. Dân chúng nhớ ông như một hiền sĩ nặng đức hiếu sinh nên làm bánh tro xôi nước thả xuống sông tưởng niệm cúng ông.
Bởi truyến thống tết đoan dương của ta mang nhiều ý nghĩa nhân sinh giàu Phật tính, khuyến khích việc cúng dường tổ tiên mang tinh thần “HIẾU ĐẠO LÀ CỘI NGUỒN CUỘC SỐNG” HÃY BẢO TRỌNG./.
(THỊ NGUYÊN)